Vergelijkbaar met de afsluiter van de afgelopen Koningsdag beloofd het vanavond weer een memorabele avond te worden.
Wederom worden de beide torens van zowel Zuidwolde als Noordwolde verlicht. Dit keer met onze nationale driekleur. De voorbereidingen zijn in volle gang.
Na zonsondergang, tegen 22:00 uur zijn de torens het beste te zien.
Op de dag van de Nationale Dodenherdenking werden er op diverse locaties stil gestaan ter nagedachtenis aan de slachtoffers van onder meer de Tweede Wereldoorlog.
In verband met de huidige maatregelen was er geen herdenkingsbijeenkomst in Zuidwolde mogelijk. Wel was het mogelijk gedurende de hele dag het oorlogsmonument van het dorp te bezoeken. Zo kregen alle inwoners alsnog de gelegenheid om te herdenken.
Ook werd vanmiddag het oorlogsmonument bezocht door Gedeputeerde mw. Mirjam Wulfse die namens de Provincie Groningen en bijgestaan door de voorzitter van de Oranjevereniging een krans heeft gelegd.
Daarnaast kwamen ook Wethouder mw. Kristel Rutgers en raadslid dhr. Jaap Heres namens de Gemeente Het Hogeland een krans leggen.
Als laatste heeft de Oranjevereniging Noord- en Zuidwolde ’s avonds tijdens de officiële herdenking met het volledige comité en op gepaste afstand van elkaar een bloemstuk gelegd.
Bij deze herdenking werd er bij het monument het Taptoe-signaal en het Wilhelmus gespeeld door Dennis de Vries die naast de vele muzikanten thuis deze herdenkingsdag volwaardig kon afsluiten.
Morgen is het 4 mei. De dag van de Nationale Dodenherdenking. Zoals aangekondigd zal er ’s avonds geen herdenkingsbijeenkomst zijn bij het monument in Zuidwolde. We volgen met ons alternatieve programma de lijn van Nationaal Comité 4 en 5 mei:
Vlag halfstok hangen
Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei in de avond hangt de Nederlandse vlag halfstok. Dit jaar roept het comité 4 & 5 mei Nederlanders op om niet alleen na 18.00 uur, maar gedurende de gehele dag de vlag halfstok te hangen.
Taptoe spelen
Het Taptoe-signaal is de muziek, gespeeld door blazers, die de twee minuten stilte inluidt bij de dodenherdenking. De Oranjevereniging roept blazers in Noord- en Zuidwolde op het Taptoe-signaal mee te spelen vanuit huis of tuin om 19:58 uur.
Herdenken bij het monument
De hele dag krijgt u de gelegenheid het monument te bezoeken in de tuin van café Moeke Vaatstra.
Er wordt ’s avonds geen herdenkingsbijeenkomst georganiseerd.
De hele dag is het monument beschikbaar voor het plaatsen van een bloemstuk of het branden van een kaarsje. Houdt bij uw bezoek de richtlijnen van het RIVM in acht.
Met deze unieke activiteit hadden we toch nog een mooie afsluiter te pakken. De kerktorens van zowel Noordwolde als Zuidwolde werden feestelijk met oranje kleuren belicht. Het leverde memorabele plaatjes op.
De Oranjevereniging pakt ook uit op 5 mei, Bevrijdingsdag. Ook dan zullen de torens verlicht worden. Niet in het oranje maar in de nationale driekleur.
De verlichte torens is een idee van DH Mediadesign en mede mogelijk gemaakt door: Bano Licht & Geluid en Taptoe Groningen
Ter nagedachtenis van de slachtoffers van de razzia op 25 april 1944 heeft vanmiddag Burgemeester Bolding samen met initiatiefnemer Sieger de Groot een bloemstuk gelegd. In verband met de corona-maatregelen was er geen publiek aanwezig.
Lees hier het verhaal achter de Razzia.
Update 20:20 uur: Een videoverslag van Henk Huitsing:
Alhoewel er geen bijeenkomst is, is er morgen (zaterdag 25 april) gedurende de hele dag de gelegenheid de plaquette ter nagedachtenis van de slachtoffers van de razzia op 25 april 1944 te bezoeken. De de plaquette hangt aan de gevel van café Moeke Vaatstra naast de voordeur.
Inwoners van Noord- en Zuidwolde worden gevraagd deze dag de Nederlandse vlag halfstok te hangen.
Het verhaal over de razzia van 25 april
Voor veel mensen is het verhaal achter de plaquette nog relatief onbekend. Met het onderstaande stuk willen we u graag informeren wat er is gebeurd ten tijde van de Tweede Wereldoorlog:
Actie en reactie
Op 22 april 1944 wordt op het station van Bedum de onderluitenant der Staatspolitie, Jannes Luitje Keijer, neergeschoten. Keijer, opvolger van de eveneens vermoorde Elsinga en werkzaam voor de Duitsers in het Scholtenshuis te Groningen, overlijdt later in het ziekenhuis van die stad aan zijn verwondingen. De daders, twee leden uit het Gronings verzet die nooit gepakt worden, ruimden Keijer uit de weg, omdat hij te gevaarlijk zou zijn geworden.
De bezetter neemt een dag later meteen wraak door de Bedumer aannemer J.W. Formsma te vermoorden. En op 25 april 1944 volgen razzia’s in de dorpen Bedum, Winsum, Middelstum en Zuidwolde. Deze strooptochten, die honderden arrestaties tot gevolg hadden, worden geleid door Hauptsturmführer Friedrich Bellmer, hierbij geassisteerd door 1000 militairen van de Sicherheitsdienst (SD), Feldgendarmerie en leden van de Grüne Polizei.
In Zuidwolde berust de leiding van de actie bij Hauptscharführer Helmuth Schäper en de mannen die in deze plaats worden opgepakt, worden verzameld in het Café van Klaas Hekma. Kees Bos wordt hier ’s ochtends vroeg al vermoord; later die ochtend worden in het dorp ook de heren Jan Reinder Visser, Jan Kornelis Dwarshuis en Klaas Havinga doodgeschoten.
De gevangenen uit Bedum worden verzameld in Hotel Krijthe en uit Middelstum in de kroeg van Lahum. De Winsumers komen in Hotel Til terecht. Onder hen niet alleen inwoners van het dorp, maar ook jonge mannen die uit de streekbus zijn gehaald. Meindert Jager is een van hen. Hij moet zich melden in een kamer in Hotel Til, maar neemt een verkeerde deur, waardoor hij plots weer buiten op straat staat. Hij neemt daarop de benen naar huis. Ze hebben hem nooit gemist.
Wanneer de bezetter tevreden is over het aantal gijzelaars, worden deze allemaal in overvalwagens naar het politiebureau aan het Martinikerkhof in Groningen gebracht. De nacht brengen zij door op de vloer, waar voor de gelegenheid stro is neergelegd.
De Sicherheitsdienst onderneemt intussen een poging om in Huizinge dominee H.L. Lieve te liquideren, wat niet lukt. Daarop vertrekken zij naar Middelstum waar onderwijzer Hendrik Heys in de deur van zijn woning wordt doodgeschoten.
’s Morgens om 5.30 uur worden de gijzelaars in het politiebureau te Groningen geteld, de razzia’s hebben 148 jonge mannen opgeleverd. Direct na het tellen worden acht mannen vrijgelaten. Een van hen is Jaap Homan uit Ulrum. De 140 overgebleven gijzelaars worden – begeleid door de Grüne Polizei – in Marstempo naar het station van Groningen gebracht (via de Grote Markt, Herestraat en Herebrug). Op perron 1 staat een trein met onbekende bestemming voor hen gereed. De trein stopt uiteindelijk in Amersfoort en vandaar gaan de mannen in looppas naar het gevreesde PDA, ofwel: Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort.
Kamp Amersfoort
Dit kamp staat onder leiding van Kommandant Karl Peter Berg, met als tweede man de beruchte Oberscharführer Jospeh Kotälla. Na aankomst rond 11.30 uur worden de gijzelaars in de Rozentuin, een kooi van prikkeldraad van 4 bij 40 meter, gezet. Hier blijven ze de hele middag staan. Pas om 19.00 uur worden ze naar Block II gebracht. Gijzelaars hadden in Kamp Amersfoort een enigszins bevoorrechte positie. Zo behouden ze bij aankomst hun burgerkleding en ook het bezoek aan de kapper blijft hen voorlopig bespaard. Eind mei 1944 hoeven de gijzelaars pas te gaan werken, ze worden dan ingedeeld bij de Strovlechterij en later ook in de Biezenvlechterij. Als gevangenen 100 meter stro hebben gevlochten, krijgen ze extra eten. Pas vanaf 9 juni dienen de gijzelaars met de andere gevangenen op appèl te verschijnen. Tot die tijd waren ze daarvan vrijgesteld.
De groep Groningers wordt in Kamp Amersfoort ingedeeld bij een groep gijzelaars uit Beverwijk die een week eerder is gekomen. Op 16 mei 1944 komen er ook nog gijzelaars uit Sliedrecht en omgeving bij. Alledrie de groepen zijn jonge mannen die slachtoffer zijn geworden van een represaillerazzia. Tussen de gevangenen ontstaan vriendschappen voor het leven, die later door de kinderen worden voortgezet.
Op 28 juni krijgen alle gijzelaars een transportbrief die ze moeten invullen om naar huis te sturen. In deze brief wordt de familie verzocht voor kleding te zorgen voor hun zoon in verband met het voorgenomen transport naar Duitsland. Het moet ook echt bij kleding blijven, geld, levensmiddelen, legitimatiepapieren of brieven mogen niet worden meegestuurd. Op 5 juli 1944 worden de gijzelaars alsnog kaalgeschoren. Op 6 juli krijgt de groep nog een strafexercitie te verduren, waarna zij zich moeten melden bij kampcommandant Berg. Iedereen moet een briefje tekenen waarin staat dat zij vrijwillig naar Duitsland vertrekken om daar arbeid te gaan verrichten. ´s Avonds komt Kotälla nog een controle houden, waarbij passen en kampnummers gecontroleerd worden. Een naam hebben de gijzelaars dan al 10 weken niet meer, ze zijn een nummer geworden.
Niet alle opgepakte Groningers worden op transport gesteld. Zo is Hindrik Haan uit Bedum al eerder vrijgelaten en Dijkstra uit Warffum, Jan Visser uit Zoutkamp en Cor Heslinga uit Winsum zijn te ziek voor het transport. Op 13 juli overlijdt Heslinga in het kamp vanwege ontbering en honger. Dijkstra en Visser worden op 11 augustus 1944 als crepeergevallen uit Kamp Amersfoort vrijgelaten.
Transport naar Duitsland
In de vroege ochtend van 7 juli 1944 verlaat de grote groep gijzelaars Kamp Amersfoort. Bestemming is het station van Amersfoort. Het is ongeveer een uur lopen, het tempo ligt hoog en de bagage is voor velen te zwaar. Menige koffer wordt onderweg dan ook achtergelaten. Op het station staat een trein met coupés gereed, voor veel mannen een meevaller omdat er op een goederentrein gerekend was. De trein zet zich rond half vijf in beweging met als einddoel Duitsland. In Nederland wordt alleen nog in Oldenzaal gestopt. Hier staan veel vaders op het perron in de hoop nog een glimp van hun zoon op te vangen. De eerste stop in Duitsland is Braunschweig, hier worden enkele wagons losgekoppeld van de rest van de trein. Naar later blijkt, zijn dit de jongens waarvan de achternamen beginnen met de letters S t/m Z. De overige gijzelaars gaan via Maagdenburg naar Halle en Schkopau. Vanaf hier worden de gijzelaars over diverse werkkampen verspreid.
De kampen
De meeste kampen waren zogenaamde Arbeitserziehungslager (A.E.L.), waar slechts één regel telde: ‘Vernichtung durch Arbeit’. Behoudens Schkopau zijn de kampen waar de gevangenen worden ondergebracht niet van het beste soort. Vooral in Kamp de Kippe te Lippendorf leven de gevangenen als varkens in tentjes van hardboard met stro op de grond en met slechts één deken. Daarnaast slecht en veel te weinig eten en gebrekkig sanitair. Het sanitair bestaat namelijk uit een gat in de grond met daaroverheen een balk (vaak direct naast de tent waar men met een veel te groot aantal mensen moest slapen), waar omheen het krioelt van de maden. Ziek of niet, men dient zich altijd in de open lucht te wassen.
Van de 650 gevangenen die op 7 juli 1944 op transport zijn gegaan, zijn er tot en met mei 1945 circa 100 overleden ten gevolge van ziektes (o.a. tuberculose, typhus, heimwee), ondervoeding, mishandeling en bombardementen. Dit aantal betreft alleen de officieel geregistreerde overledenen, het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk hoger. Van de circa 140 opgepakte Groninger gijzelaars keren er 22 niet meer terug (zie namen hieronder). Zij sterven in een Duits kamp of kort na de bevrijding, reeds thuis of op de weg terug naar huis.
1. Jan de Boer
2. Cornelis Bolhuis
3. Hilbrand Buurma
4. Nicolaas Dijkema
5. Cor Heslinga
6. Ares Hooghuis
7. Hindrik Huisman
8. Herman Hummel
9. Arend Jansma
10. Rienk Klaver
11. Gerrit Klifford
12. Cornelis Kluiter
13. Jan Korthuis
14. Jan Kuipers
15. Klaas Luidens
16. Klaas Doeke Pot
17. Jacop Sibma
18. Jan Smith
19. Berend Tuitman
20.Reinder Tuitman
21. Siebe Wendelaar
22. Jan Wiertsema
De Bedumer aannemer J.W. Formsma sterft reeds op 23 april 1944 ten gevolge van een wraakactie. vijf Mannen worden op 25 april 1944, de dag van de razzia, gedood:
1. Kees Bos
2. Jan Reinder Visser
3. Jan Kornelis Dwarshuis
4. Klaas Havinga
5. Hendrik Heys
Bronnen: ‘Het Scholtenhuis 1940-1945’ Deel 1: Daden, Drs. Monique Brinks blz. 64
‘Recht op wraak, Liquidaties in Nederland 1940-1945.’ Jack Kooistra en Albert Oosthoek blz.101
Leesvoer: ‘Aanslag en Represaille Bedum, 22 april 1944’ Reinders, Harm R. Bedum, Haan
http://www.mystiwot.nl/myst/upload/forum/silbertanne.pdf
De plaquette is een initiatief van Sieger de Groot die het namens de Historische Vereniging Gemeente Bedum en met samenwerking van het Herdenkingscomité Gemeente Bedum heeft geplaatst.
De Koninklijke Bond van Oranjeverenigingen (KBOV) heeft een speciale website gelanceerd waar Koningsdag online kan worden gevierd. De site koningsdagthuis.nl kan iedereen het oranjegevoel geven, ook nu Koningsdag door het coronavirus niet op de gebruikelijke manier gevierd kan worden.
“Speel je altijd viool op de markt? Doe dat dit jaar vanuit huis en plaats er een filmpje van”, roept KBOV-voorzitter Pieter Verhoeve op. “Optredens, spelletjes, muziek: er is allemaal plaats voor op het platform. Burgemeesters kunnen mensen online in het zonnetje zetten of een toespraak houden. Iedereen die dat wil, kan een activiteit bijwonen.”
Vanaf morgenmiddag 12.00 uur kan iedereen zijn of haar materiaal op de website uploaden.
Vorige week kwam de KBOV al met een alternatief voor Koningsdag: Woningsdag, met onder meer een digitale vrijmarkt.
Vele vrijwilligers waren al maanden bezig om voor onze dorpen een mooie feestweek te organiseren.
Te vergeefs helaas… De coronacrisis dwong ons alle activiteiten rondom Koningsdag, Bevrijdingsdag en de dodenherdenking te annuleren. Ook de viering ter ere van het 75-jarige jubileum van onze bevrijding is hierdoor op losse schroeven komen te staan.
Maar onze kranige dorpen laten zich niet kisten!
Gezamenlijk laten zien dat we ook in deze sombere tijden niet tot stilstand komen en dat we met vele initiatieven een positieve draai kunnen geven.
Zo heeft ‘Voor Elkaar Burenhulp Zuidwolde’, een werkgroep van Plaatselijk Belang Zuidwolde, haar dienstverlening tijdens de coronacrisis uitgebreid met een boodschappendienst.
En heeft de Oranjevereniging onlangs haar traditionele fietstocht gepresenteerd zodat iedereen op een willekeurige dag en tijdstip alsnog kan genieten van onze mooie regio. De fietstocht is te hier te downloaden.
Daarnaast is er op de site een interessante en leerzame wandeltocht langs de lokale Stolpersteine beschikbaar.
Er is meer!
De Oranjevereniging geeft gehoor aan de landelijke oproep van het Herdenkingscomité 4 & 5 mei en de landelijke koepel van Oranjeverenigingen (de KBOV) om met veilige alternatieven te komen.
Het alternatieve programma:
Vrijdag 17 april 2020 – Zuidwolde en Noordwolde – 75 jaar bevrijd!
8:30 – 20:30 – De vlag uit!
We roepen iedereen in de beide dorpen op de vlag uit te steken. Het is de dag dat de beide dorpen zijn bevrijd en dat mogen we niet zomaar voorbij laten gaan. We moedigen iedereen tevens aan om de straten te versieren met vlaggetjes en slingers. In ieder geval tot Bevrijdingsdag op 5 mei.
Zaterdag 25 april – Herdenking van de Razzia in Zuidwolde
De hele dag heeft u de gelegenheid de plaquette ter ere van de slachtoffers van de Razzia te bezoeken aan de gevel van café Moeke Vaatstra. Er wordt geen bijeenkomst georganiseerd, maar het plaatsen van een bloemstuk of het branden van een kaarsje wordt gewaardeerd. Houdt bij uw bezoek de richtlijnen van het RIVM in acht.
Koningsdag 27 april – Koningsdag 2020 – “Woningsdag”
8:30 – 20:30 – De vlag uit!
We roepen iedereen ook voor deze dag de vlag uit te steken. Voor de jarige koning en voor elkaar.
Voor het zorgpersoneel, voor de onderwijzers, voor iedereen die zich inzet voor de samenleving.
9:45 en 10:00 – Klokkengeluid
De klokken in de beide dorpen worden geluid als teken van verbinding, verdriet en vreugde.
16:00 – De Nationale Toost
De dag afgesloten met de Nationale Toost (www.nationaletoost.nl): een drankje op de gezondheid van iedereen.
21:00 – 24:00 – Verlichte kerktorens.
De toren van de Siepelkerk te Noordwolde en de toren van de Middeleeuwse Kerk te Zuidwolde worden oranje verlicht. (Noordwolde is nog onder voorbehoud i.v.m. restauratiewerkzaamheden).
Maandag 4 mei – de Nationale dodenherdenking
Vlag halfstok hangen
Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei in de avond hangt de Nederlandse vlag halfstok. Dit jaar roept het comité 4 & 5 mei Nederlanders op om niet alleen na 18.00 uur, maar gedurende de gehele dag de vlag halfstok te hangen.
Taptoe spelen
Het Taptoe-signaal is de muziek, gespeeld door blazers, die de twee minuten stilte inluidt bij de dodenherdenking. De Oranjevereniging roept blazers in Noord- en Zuidwolde op het Taptoe-signaal mee te spelen vanuit huis of tuin om 19:58 uur.
Herdenken bij het monument
De hele dag krijgt u de gelegenheid het monument te bezoeken in de tuin van café Moeke Vaatstra. Er wordt ’s avonds geen herdenkingsbijeenkomst georganiseerd. De hele dag is het monument beschikbaar voor het plaatsen van een bloemstuk of het branden van een kaarsje. Houdt bij uw bezoek de richtlijnen van het RIVM in acht.
Een lid van het College van de gemeente Het Hogeland zal samen met een afgevaardigde van de Oranjevereniging in de loop van de dag een bloemstuk leggen.
Dinsdag 5 mei – Bevrijdingsdag
8:30 – 20:30 – De vlag uit!
We roepen iedereen ook voor deze dag, ter ere van onze nationale bevrijding de vlag uit te steken.
21:00 – 24:00 – Verlichte kerktorens.
De toren van de Siepelkerk te Noordwolde en de toren van de Middeleeuwse Kerk te Zuidwolde worden verlicht met onze nationale driekleur. (Noordwolde is nog onder voorbehoud i.v.m. restauratiewerkzaamheden).
Tot slot
We hopen dat iedereen zijn of haar steentje positief kan bijdragen in deze bijzondere perioden. Versier je tuin! Hang de vlag uit! Maar vooral: Denk aan elkaar en help elkaar indien nodig!
Blijf gezond!
Namens de Oranjevereniging en het Plaatselijk Belang van Noord- en Zuidwolde.
Met vriendelijke groet,
Remko van der Sluis
Hier is hij dan. De aangekondigde fietstocht in deze toch bijzondere tijd.
Je kunt via deze link de fietstocht downloaden. Het gebruik van de fietstocht geschiedt op eigen risico en mag alleen gebruikt worden in combinatie met de richtlijnen van het RIVM.
De Oranjevereniging wenst je veel plezier met deze tocht!
Oh ja! Vergeet niet de oplossingen door te sturen naar bestuur(at)oranjevereniging.info!
Ook voor de wandelliefhebbers hebben we nog een interessante route beschikbaar. In samenwerking met de Historische Vereniging (Oud) Gemeente Bedum kun je via deze link een informatieve route downloaden die langs alle lokale stolpersteinen gaat.
Het is een goede sportieve en leerzame wandeling voor iedereen!
